Kenau

Zo af en toe hoor je het weleens om je heen: "Check die chick, wat een kenau!" En wijt het aan mijn gebrek aan aandacht in de Nederlandse les op de middelbare school of het feit dat ik een tijdje in het buitenland zat, ik had die term tot voor kort eigenlijk nog niet gehoord. Ik kon wel raden wat het zo ongeveer inhield als men naar het lijdend voorwerp keek, maar de precieze betekenis en oorsprong, die wist ik niet.

We zochten het dus op.

En eigenlijk viel het me een beetje tegen van mezelf dat ik het begrip niet kende. Het ging namelijk niet om een relatief recente term (doekoe, tjappie, kapot vet, kenau), maar om een verwijzing naar een historisch figuur (Willem van Oranje, Pieter Cornelis Hooft, Guillaume Groen van Prinsterer, Kenau), en ik heb tenslotte geschiedenis gestudeerd. Weliswaar niet in Nederland, maar ik dacht van mezelf dat ik redelijk op de hoogte ben van de vaderlandsche geschiedenis, historische romannetjes- en Historisch Nieuwsbladlezer die ik ben.

Kenau Simonsdochter Hasselaer (1526-1588, zie afbeelding) leefde ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog in Haarlem. Het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING) spreekt van een "heldin van het beleg van Haarlem". Toen de Spanjaarden Haarlem belegerden stond ze op de barricaden vooraan om ze buiten de deur te houden. Al kort daarop, in 1573, werd er verslag gedaan van haar opvallende aanwezigheid tijdens het beleg. De Friese geleerde Arcerius sprak van

...een zeer mannelijke vrouw, die met recht een Manninne genoemd mag worden, … [die] met arbeid, wapens en tegenweer het algemene welzijn voorstond en met spijt en schimpen de vijand onophoudelijk tergde...

Het ING spreekt daarom van "een strijdbare vrouw". Zelf gaf ze in een later conflict aan zich tijdens het beleg als een patriot te hebben gedragen. Wikipedia legt echter vooral de nadruk op haar "slechte bijnaam onder de Haarlemmers" die het gevolg zou zijn van "haar moeilijke karakter". Dit zou ook wel aan haar maatschappelijk positie gelegen kunnen hebben, schutteres, weduwe en zakenvrouw die ze was. Encyclo, een online woordenboek/encyclopedie is explicieter over het huidige gebruik van de term, en gebruikt synoniemen als bazige vrouw, manwijf, feeks, helleveeg en tang. Dit is de betekenis die er om mij heen aan het woord wordt toebedicht. Een soort Neerlands eigen Xantippe.

Was Kenau misschien een verkapte lesbo? Geen teken daarvan. Ze kreeg samen met haar man Nanning Borst drie dochters en een zoon. Is ze een verguisd figuur in de Nederlandse geschiedenis? Ook dat niet, want ze werd al gauw na haar dood opgenomen in de canon van Haarlem's plaatselijke helden. Wel is haar historische plek ambigu gebleken: misschien was ze een beetje te notabel en strijdbaar voor een vrouw. Het geeft mooi de dubbelzinnigheid van het woord weer. Een vent kan dus tegenwoordig eigenlijk niet echt de term kenau bezigen zonder verdachtheid op zich te laden.

Het vaagste blijft misschien wel de naam -het woord- Kenau zelf. Waar komt het vandaan? Wie bedenkt zo'n lelijke naam?Voor zover ik weet heette verder nooit iemand zo. In elk geval is geen enkele vrouw met dezelfde naam door de geschiedenis onthouden.